جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خیال از دو جنبه هستی شناسانه و معرفت شناسانه، حائز اهمیت است. مکتب فکری اهل مشاء، فاقد بررسی هستی شناسانه آن به معنای اعتقاد به عالم خیال به عنوان یکی از عوالم هستی است. پس از طرح نظریه عالم خیال توسط سهروردی بر اساس عقاید حکمای ایران باستان و نظریات فرزانگان یونان، در فلسفه اسلامی با مخالفت عده ای از فلاسفه و نقد آن و موافقت و پذیرش آن توسط عده ای دیگر از فلاسفه، مواجه شد و از حکمت اشراق وارد هستی شناسی حکمت متعالیه گردید.شیخ اشراق و صدرالمتألهین در بررسی هر دو جنبه هستی شناسانه و معرفت شنناسانه خیال، مشترک هستند. ایشان هر دو، عوالم هستی را متناظر مراتب ادراک دانسته و ادراک خیالی را در ارتباط با عالم خیال توجیه میکنند.

این مقاله به بررسی تطبیقی رابطه دین و اخلاقمیان فلسفه بارکلی و فلسفه غزالی پرداخته است.غزالی به عنوان اندیشمند اشعری مسلک با ملاک حسن و قبح فعل اختیاری انسان را مطابق با فرامین الهی می شمارد و قائل به حسن و قبح شرعی است، اعتقاد غزالی بر اینست که اخلاق گرایی دینی است نه دنیوی. بارکلی بر این باور است که مبانی اخلاقی از دیانت متمایز و جدا نمی باشد و اخلاق و دیانت به هم وابستگی و پیوستگی دارند. بارکلی معتقد است که می توان اخلاق را همچون ریاضیات برهانی و قاعده مند نمود. او رد نظریه حس اخلاقی را اظهار نمود و عامل عقل و نقش ارزنده آن در زندگی اخلاقی را تاکید کرد. بارکلی برای رهانیدن یا بازگردانیدن اصول و مبانی رویکرد دینی و نجات جهان بینی و سپس خود دین درتلاش بوده است. او قائل به جوهر مادی نیست زیرا باعث تباهی اخلاق انسان می شود. یکی از شباهت های بارکلی و غزالی در تلاش برای زنده کردن مفاهیم دینی و برگشت تعقل و فلسفه به روش غیرمادی و دینی می باشد. بارکلی و غزالی در حسن و قبح با هم اختلاف نظر دارند، بارکلی معتقد بود چون حسن و قبح ذاتی است و با عقل قابل تشخیص و عقلانی است و در افعال انسانی فاعل بلاواسطه را خود انسان می داند و لذا بر این باور است که گناهکار مستحق کیفر است و اراده الهی در طول اراده ی انسانی است

در این پژوهش ضمن تعریف و بیان کلیاتی در مورد عقل و عقلانیت، به بیان دیدگاه‌های مختلف اعم از عقل‌گرا و عقل ستیز پرداخته شده و سپس دیدگاه قرآن در تبیین عقل مورد بررسی قرار می‌گیرد.عقل از نظر قرآن، حجت و معتبر و مصون از اشتباه است چون علاوه بر تأکید بر آن، موضوعاتی عقلی مطرح کرده و در مواردی هم مستقیما به استدلال عقلی پرداخته استهمین طور عقل قرآنی به دنبال حقیقت و ناظر به غیب است و با تکیه بر فطرت، باعث هدایت می‌شود به شرط این که همراه تقوا،‌ علم، سلامت درونی و رعایت اصول منطقی و... بوده و از گناهپیش داوری، گمان، تعصب و تقلید پرهیز کند. عقل قرآنی کارکردهایی دارد از جمله تکامل و تربیت عاقل ، کشف حق و مصلحت، سعادت و فرهنگ سالم و هدایت انسان به راه درست.عقلانیت از دیدگاه قرآن مبتنی بر واقع‌گرایی و مبناگرایی است یعنی ناظر به واقع و منتهی به بدیهیات می‌شود. قرآن ملاک عقلانیت را حقیقت و معیار آن را دلیل معتبر وانسجام می‌داند نه صرف دستور یا سلیقه و قرارداد. عقلانیت شرائطی دارد از جمله اثبات شدن، جامعیت، یقینی بودن، واقع ‌نمایی ، معنویت. همچنین اموری مانع از آن هستند مثل احساس‌گرایی، تقلید، کتمان حقیقت.در رابطه عقل و دین، قرآن قائل به عقلانیت اعتدالی است که کلیات اعتقادی دین را قابل بررسی عقلانی دانسته و رسیدن به یقین را ممکن می‌داند.در نتیجه عقل قرآنی عقلی است که علاوه بر استفاده از منابع گوناگون، مبتنی بر فطرت و به دنبال حقیقت است لذا دیدگاه متکلمان شیعه موافق و بقیه دیدگاه‌ها مخالف قرآن هستند.

اهمیت اخلاق وفلسفه ی آن در زندگی تمام ملل ونیز همه ی مذاهب وفرهنگهای انسان ساز غیرقابل انکاراست. دراین پایان نامه بهبحث و بررسی درمورد فلسفه ی اخلاق درآئین زرتشتی می پردازد وپژوهش حاظربه علت گستردگی مطالب، منحصرأ برروی اندرزنامه های زرتشتی به زبان فارسی میانه، متمرکزاست. هدف ازاین نوع تحقیق استخراج فلسفه اخلاق براساس نظریه های موجود در اندرزنامه های زرتشتی است. کوشش برآن که روشن گردد:1- نظریه های موجود درفلسفه اخلاق زرتشتی براساس اندرزنامه ها کدام است؟2- اخلاقیات زرتشتی را درکدام کتابها میتوان یافت؟3- اندرزنامه های زرتشتی حاوی چه مطالبی است؟4- مهمترین ارزش اخلاقی دین زرتشتی کدام است که در?ادامه به هرکدام ازسوالات به ترتیب پاسخ گفته میشود.روش تحقیق دراین پایان نامه،روش تاریخی – تحلیلی است که براساس موضوعی معین درگذشتهودریک مقطع زمانی مشخص اتفاق افتاده است وپژوهش حاظرسعی برآن دارد که حقایق گذشته را ازطریق جمع آوری اطلاعات،ارزشیابی وبررسی صحت وسقم این اطلاعات، ترکیب دلایل منطقی وتجزیه وتحلیل آنها به صورت منظم وعینی ارائه کند ونتایج پژوهش قابل دفاعی را درارتباط با فرضها یا فرضهای ویژه درتحقیق نتیجه بگیرد.نتیجه آن که بنیان نظریه اخلاقی دراین اندرزنامه معطوف به اهمیت راستی واندیشه نیک وگفتارنیک وکردارنیک است. هرگونه تخطی ازاین اصول نظری ،ناپسند ودرحکم گناه است. همچنین قوتأ بزه به شمارمیرود و راستی به عنوان مهمترین ارزش اخلاقی است.

در این پژوهش از قدرت قرآن کریم مبنی بر پاسخ‌گویی به انواع نیازهای بشر امروز سخن رفته و جامعیّت و جاودانگی کتاب خدا از این حیث ثابت شده است. نویسنده می کوشد تا عظمت و چند بُعدی بودن قرآن را از لِحاظ دربرداشتن امور مختلف فقهی، اعتقادی، عرفانی، اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... را که برای رشد و کمال همه جانبه بشر ضرورت دارد تبیین کرده و با توجّه به نیازهای متنّوع بشر، پاسخگویی قرآن کریم به چنین نیازهایی را از منظری قرآنی و روایی وا می رسد. وی بدِین منظور مباحث مربوط به موضوع تحقیق حاضر را در شش فصل تدوین وارائه نموده است. در فصل اوّل نخست تعریفی از قرآن کریم از جنبه لغوی و اصطلاحی ارائه شده و تواتر قرآن و محفوظ بودنش از تحریف اثبات گردیده است. در فصل دوم نگارنده از منظری قرآنی و روایی کتاب خدا را از حیث دربرداشتن همه نیاز مندی های بشر، به بحث گذاشته و به شرح دَه روایت و چندین آیه در این زمینه می پردازد. وی قرآن را بیان کننده همه مباحث مورد نیاز بشر معرفی کرده و مهم ترین احتیاج های مادّی و معنوی انسان در جهان امروز به ویژه نیاز مبرم به آرامش روحی را بیان کرده است. او با توجّه به نیاز آدمی به غذا، ارضای غریزه جنسی، خواب و استراحت و... به برخی آفات اجتماعی، همچون: سرقت، زنا و رباخواری اشاره کرده و نیاز به قانونی الهی برای برون رفت از آفاتی چنین را کاویده است. سپس با ذکر نمونه هایی از اعجاز علمی قرآن، و قدرت کتاب خدا را در پاسخگویی به نیازهای علمی و عقلی بشر بررسیده است. در فصل سوم ابعاد مختلف قرآن از جهت هدایتگری و دربرداشتن قول ثقیل و مظاهر و مصادیق هدایتگری آن را در بر می گیرد. در فصل چهارم نمونه هایی از پاسخگویی قرآن کریم به نیازهای مختلف بشر همچون: مسایل خانوادگی، راهکارهای رفع اضطراب از خانواده ها، مسوولیت والدین در محیط خانه در اسلام و مقایسه آن با جوامع غربی و نقش زن در جامعه و خانواده کاوش شده است. در فصل پنجم اصول و مبانی سیاسی اسلام و قرآن تبیین شده و الهی بودن حکومت و دخالت اسلام در امور سیاسی و اجتماعی مردم و پاسخ به نیازهای آنان در این زمینه به بحث نهاده شده است. در فصل ششم از موضعگیری قرآن کریم در برابر فرهنگ جاهلیت در زمان پیامبر اسلام? و جاهلیت مدرن امروزی سخن رفته و شبهه هایی مانندِ مفهوم نزول قرآن به زبان قوم و منافات آن با جامعیت و جاودانگی قرآن، طرح خاتمیت نبوّت پیامبراسلام? در کتاب خدا و منافات داشتن آن مبنی بر پاسخگو بودن دین اسلام به نیازهای کنونی بشر را مطرح و پاسخ آن ها را ذکر کرده است.

فصل اول:کلیات و مفاهیم. در این فصل به تعریف‌های لغوی و اصطلاحی بعثت، وحی، نبوت و رسول پرداخته‌ایم.فصل دوم:بعثت، شکوفایی عقل و عرضه الگو. در این فصل به رابطه عقل و بعثت و هماهنگی میان عقل، وحی و دین پرداخته شده و اینکه بعثت چه نقشی را در پرورش عقول دارد و نیز موضوع نارسایی عقل و تجربه در کمال معنوی انسان و ... فصل سوم: بعثت و بیان آیات در نهج‌البلاغه: تلاوت آیات و بیان نشانه‌های حق یکی از مراحل مبارزه پیامبران الهی برای هدایت مردم و سوق دادن آنان به سوی شناخت خداوند است. فصل چهارم: تزکیه راهی به سوی کمال: در این فصل به بحث از مرحله دیگر مبارزات پیامبران که عبارت از تزکیه است پرداخته شده، نخست مفهوم و ابعاد آن در بعد فردی و اجتماعی. و سپس اینکه چه نقشی در کمال و سعادتمندی بشر دارد. فصل پنجم: بعثت و علم: یکی از اهداف بعثت تعلیم و تربیت است روی نقشی که علم در سعادتمندی بشر دارد بحث گردیده و گفته شده که منظور از علمی که سعادت بشر را تأمین می‌کند چه علمی است. در فصل ششم: بعثت از دیدگاه علما و دانشمندان: از جمله دیدگاه این‌سینا، خواجه طوسی، علامه طباطبائی و محمدرضا مظفر و ... فصل هفتم: چند شبهه پیرامون بعثت: به مهمترین شبهاتی که ممکن است منکرین بعثت وارد نمایند پاسخ داده شده است.

این تحقیق با عنوان مبانی کلامی جاودانگی دین اسلام با اهداف همچون سهیم شدن در توسعه پژوهشهای دینی، تبیین و آشنای بیشتر با آموزه‌های دینی، نقد و بررسی شبهات مطرح شده در زمینه جاودانگی دین تدوین شده است. لذا به همین منظور بعد از بیان کلیات و مفاهیم به ضرورت نبوت و علل تجدید آن در گذشته، به عوامل تأثیر گذار در جاودانگی دین اسلام پرداخته است.

چکیدهاین مطالعه با هدف وضوح‌بخشی به نوع و چگونگی ارتباط منطقی میان اصول فلسفی مکتب اگزیستانسیالیسم و نظریات تربیتی این مشرب فکری صورت گرفته است. مسئله‌ای که مورد مطالعه قرار گرفته این است که آموزه‌های تربیتی موجود در حوزه‌ی آموزش‌و‌پرورش اگزیستانسیالیستی و ویژگی‌های انسان تربیت شده به عنوان نتیجه‌ی آن، تا چه میزان بیان‌گر مبانی فلسفی و تئوریک تفکر اگزیستانس و خصیصه‌های انسان ایده‌آلی هستند که فلاسفه هستی گرا به عنوان انسان اگزیستانسیالیست به توصیف آن پرداخته‌اند. در گام نخست با بهره‌گیری از تکنیک کتابخانه‌ای، مبانی و اصول کلی مکتب فلسفی اگزیستانسیالیسم مشخص گردید، سپس مولفه‌ها و خصیصه‌های اصلی انسان مورد نظر فلاسفه‌ی هستی‌گرا طبق اصول هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی، ارزش‌شناسی و انسان‌شناسی استنباط و با توجه به رویکرد استنتاجی در استخراج نظریات تربیتی از اصول فلسفی این مکتب، آموزش و پرورش مورد نظر اگزیستانسیالیست‌ها شامل اهداف، محوا و برنامه درسی، روش‌ها، روابط فراگیر و معلم توصیف شده است. در نهایت با روش تحلیلی _ انتقادی میزان دفاع‌پذیری منطقی از دلالت‌‌های تربیتی اگزیستانسیالیسم بر اساس اصول کلی، تئوریک و فلسفی مکتب اصالت‌وجود در یک ارتباط دوسویه بررسی شد که مشخص گردید در مسیر شکل‌گیری نظریات فلسفی مکتب اگزیستانسیالیسم که در رابطه با انسان صادر می‌شوند و حکم نظریه تربیتی را دارند، مطلقاً شرایط منحصربه‌فرد، اجتماعی، سیاسی، خانوادگی و ویژگی‌های عاطفی و شخصیت فیلسوف اگزیستانس نقش تعیین کننده‌ دارند. به صورتی که فلسفه اگزیستانسیالیسم تحت تأثیر شرایط خانوادگی و مذهبی کهگور از فلسفه ایمانی و مذهبی آغاز و نهایتاً به الحاد، پوچی و خداناباوری سارتر ختم می‌شود. بنابراین مشخص شد انسانی که امروز و در عصر به اصطلاح پسامدرن از او به عنوان محصول دستگاه تربیتی اگزیستانسیالیسم یاد می‌شود، خصیصه‌های انسان مورد ادعای فلاسفه اگزیستانس از قبیل مسئولیت فردی، دغدغه‌مندی، هستی‌مندی و آزادی اصیل را در خود ندارد؛ چراکه صبغه آزدی لایتناهی، پوچی و بی‌غایتی فلسفه اگزیستانس در یک مسیر غیرقابل پیش‌بینی به تفکر به‌اصطلاح پست‌مدرن ختم می‌شود که نسبیت و ساختارگریزی را سپر تسامح و تساهل افراطی خود ساخته است.

مبانی وجودشناختی و معرفت شناختی فلسفه ملاصدرا اقتضای آن را دارد که مدل توجیه در گزاره های الهیاتی به گونه ای باشد که عوامل درونی و بیرونی موثر بر ایجاد، کسب و شکل گیری باور را به عنوان یکی از شروط توجیه باورها برای وی به رسمیت بشناسد. اندیشمندان مسلمان علم را تصدیق علمی یا همان قول جازم مطابق واقع می دانستند. باور هر گونه اعتقاد جازم است ولی باور موجه و مطابق با واقع نزد ایشان علم است که به روش حضوری و حصولی کسب می شود. در مبحث توجیه تصور غالب بر این است که روش فلاسفه اسلامی از جمله ملاصدرا، مبناگروی سنتی است. در حالی که از اصول اساسی و نظام فلسفی ملاصدرا استنباط می شود او از مبناگروی سنتی عدول کرده و احتمالاً رویکرد مبناگروی تعدیل شده و یا برون گرایی را در مقام اثبات اتخاذ کرده است. طبق نظریه معرفت شناسی ملاصدرا، رابطه نفس با علم، اتّحاد وجودی است و خروج تدریجی نفس از قوه به فعل و شدت یافتن آن با اندیشه و معرفت تحقق پیدا می کند و هر مرتبه که بالاتر می رود به صور علمی کامل‌تری از حیث تجرّد دست می یابد، پس مرتبه وجودی نفس بر نوع معرفت مکتسبه تأثیر دارد. اتّحاد وجودی میان نفس و صور علمی موجب می شود هر معرفت بر نفس بیافزاید و وقتی نفس با معرفت قبلی متّحد شد، کامل‌تر می گردد و می تواند صور علمی مجردتری را دریافت کند و کم کم زمینه کسب باور صادق در نفس ایجاد می شود. طبق نظریه حرکت جوهری، نفس تدریجی الحصول است. پس معرفت تدریجی الحصول است. هر چه نفس کاملتر، صور ادراکی مکتسبه نیز کاملتر. همچنین به علت اتّحاد وجودی نفس با قوا، نفس در بالاترین مراحل کمالی، مجهز به کاملترین قوای ادراکی می شود که باور صادق را دریافت می کند.ملاصدرا فرایندهای حصول معرفت را با توجه به قوای ادراکی موثر بر حصول معرفت به سه فرایند حسّ، خیال و عقل تقسیم می کند و فرایند عقلی را مشتمل بر دو فرایند برهان وکشف و فرایند کشفی را مشتمل بر دو فرایند وحی و الهام می داند و از نظر او درجه اعتمادپذیری هر یک از این فرایندها متفاوت از دیگری است و درجه اعتمادپذیری فرایند بر حصول باور صادق موثر است. استفاده از فرایندهای برهان و کشف و وحی و الهام وابسته است به ویژگی های فاعل شناسا، بنابراین علاوه بر فرایند، بستر و زمینه شکل گیری باور بر حصول باور صادق موثر است. در نتیجه می توان ادعا کرد؛ ملاصدرا علاوه بر ماهیت باور، به ویژگی‌های فاعل شناسا و فرایندهای حصول باور و کارکرد قوای ادراکی در حصول معرفت به عنوان عوامل غیرمعرفتی و بیرونی توجه دارد. نظریه های معرفت شناسی ای که معتقدند؛ علل بیرون از باور در شکل گیری و ایجاد باور موثرند، در زمره نظریه های معرفت شناسی برون گرایانه قرار می گیرند. یکی از مهمترین نظریه های معرفت شناسی برون گرایانه، نظریه اعتمادگرایی فرایندی و قوا و اعتمادگرایی مبتنی بر فضیلت است. البته قابل توجه است نظریه های فضیلت گرایانه را می توان رویکرد سومی در نظر گرفت که مولفه های اصلی نظریه های درون گرایانه و برون گرایانه در آنها اخذ شده است.

دوران قرون وسطی،با وام گیری از فضای فکری یونان باستان و همچنین بهره گیری فراوان ازآموزه های مسیحیت،ترکیبی بی بدیل از آمیزش دین و فلسفه ارائه داد که در نوع خود یگانه بود.اینکه فلسفه چه واکنشی در مقابل ورود ایده های دینی در مقولات مورد بحث خود داشته و دین چه میزان به باورهای فلسفی استناد می کرده است،موضوعیست که در این مجموعه،به جد بررسی شده است.حضور دینی قدرتمند،چون مسیحیت،با جهت دادن به افکار عمومی و باورهای دینی مردم،در نوع نگاه و تعریف آنها از فلسفه تاثیر گذاشته و متعاقبا فلسفه نیز با تزریق اندوخته های سالیان خود به دین،آن را مجبور به تطبیق پذیری با خود کرده است.این که در این میان هریک به چه میزان از دیگری تاثیر پذیرفته و بر آن تاثیر گذاشته است،مبحثی است که به تفصیل به آن پرداخت شده اما آنچه مسلم است آنست که این دو حوزه در تماس مستقیم و تنگاتنگ با یکدیگر بوده و حتی با وجود نفی هم،وابستگی و پیوند شدیدی دارند.درست است که دین بر فلسفه تاثیر گذاشته و محدوده و قلمرو حرکتش را محدود کرد،اما فلسفه نیز با ورود به حوزه تفاسیر دینی،آنها را بسیار متحول کرد.